Handelsmissie Hessen en Baden Württemberg; dag 3

Niet alleen de diplomatieke dienst, maar ook de architecten hebben het diner met de koning in het Mercedes Benz museum in de hotelbar ‘geëvalueerd’. Enigszins brak komen we 's ochtends aan in het Altes Schloss in Stuttgart, waar croissants en koffie ons weer terug op aarde brengen. Vandaag staat een workshop met Duitse collega’s op het programma. Een verrassend aantal van de aanwezige architecten blijkt goed Nederlands te spreken omdat zij daar vroeger gewerkt hebben. We beginnen eerst met voorstelrondjes en met Pecha Kuchas van KAW en Benthem Crouwel architects.

Tore Dobberstein van Complizen Planungsbüro Berlin vertelt ter introductie van de workshop een verhaal over hedendaagse maatschappelijke urgenties die in Duitsland invloed hebben op ruimtelijke ontwikkelingen. In het kort schetst hij dat demografische, ruimtelijke en sociaaleconomische aspecten in gebieden gesuperponeerd worden, zodat er binnen ruimtelijke planning complexe afwegingen gemaakt worden. Dit vraagt om een andere planningsbenadering dan men in Duitsland gewend is. Vervolgens worden wij door architect Carl Zillich ingevoerd in de eerste case die wij in workshopverband met Duits-Nederlandse groepjes gaan aanvliegen.


Carl Zillich is de kersverse curator van de IBA Heidelberg. Een Internationale Bauausstellung  is een Duits planningsinstrument (zie ook mijn vorige blog hierover) waarmee steden of gebieden een zeer intensieve herstructureringsoperatie in gang zetten. Binnen IBA wordt geïnnoveerd in planningsprocessen, in ruimtelijke kwaliteit en vindt men doorgaans een opvallend evenwicht tussen top-down planning en het adopteren bottom-up initiatieven. Heidelberg is een kleine universiteitsstad (de oudste universiteit van Duitsland) die haar onderwijsgebieden meer bij de vezels van de stad wil betrekken. Met de IBA probeert de stad de ruimtelijke grenzen tussen kennisstad en kenniseconomie te slechten. Daarmee wordt de IBA Heidelberg een lab voor kennisgebaseerde gebiedsontwikkeling.

Wie worden uitgedaagd scenario’s te bedenken voor een perifere onderwijscampus, die een scharnierpunt vormt tussen de oude stad en uitleggebieden met woonwijken. In ons team gaan we met gezwinde spoed aan de slag. Onze Engels-Duitse collega gaat direct plannetjes tekenen, iets waar ons groepje hem maar moeizaam vanaf kan brengen. Voor dit soort processen is een eindbeeldplanning redelijk funest en zul je juist ruimtelijke voorwaarden moeten scheppen voor toekomstige programmeringen, zodat er een levensvatbare transformatie uit kan evolueren. Uiteindelijk komt Markus Sporer van Benthem Crouwel Aachen met het idee om een QR-code-plan te maken (een metafoor voor een in de tijd flexibele en steeds veranderende invulling van het gebied);  dit wordt het motto van onze bijdrage. Andere groepen hebben elk hun eigen aanpak waarbij op verschillende schaalniveaus naar handvatten word gezocht. Kortom een inspirerende workshop.

In de middag zoomen we in op een onderdeel van de grote gebiedsontwikkeling rondom het Hauptbahnhof van Stuttgart. Dit zogenaamde 'Überwerfungsbauwerk' is een gigantisch ondergronds treinspoorkunstwerk dat als een soort ondergronds viaduct (of moet je zeggen tunnel?) een aantal spoorlijnen stut die nu worden omgelegd. We gaan aan de slag om een herbestemming voor dit object te verzinnen. Aanvankelijk weten we ons geen raad met dit ding. Het ligt voor de hand om het gewoon uit te graven en als een groot romantisch object in de stad te laten staan, in de sfeer van Caspar David Friedrich. Een meer utilitaire benadering lijkt echter betere ‘business cases’ op te leveren. De resultaten zijn fris en origineel in zowel hun programmatische als landschappelijke benadering. Onze groep stelt voor om de aanwezige waterbronnen en niveauverschillen in te zetten en zo een gigantisch kuuroord en belvedère voor de stad te creëren. Andere groepen integreren het object juist met de stad door er landschappelijke routes langs te trekken, of het te gebruiken als energiegenerator. Een schets met het idee om ‘culturele lava’  door het object te persen spreekt tot de verbeelding.

Aan het eind van de dag komt Marnix Krop van de Nederlandse Ambassade in Berlijn onze resultaten bewonderen en komt er na een 'Resümee und Verabschiedung' een einde aan onze Handelsmissie.  Morgen staan voor mij nog een privébezoek aan de Neue Staatsgalerie van Stirling en de Weissenhofsiedlung op de agenda, maar eerst is er een feestelijk afscheidsdiner met de architecten op een schilderachtig terras in de stad...