Projectteam Berlage Lyceum op atelierbezoek

Vorige week waren we met een aantal architecten uit ons team op atelierbezoek bij beeldend kunstenaar Olphaert den Otter, die voor ons schoolproject het Berlage Lyceum werkt aan een indrukwekkend site-specific kunstwerk. Den Otter liet ons de tussenstand zien en vertelde ons meer over de achtergrond van het werk - en daar werden we stil van.

Sinds 2020 werkt atelier PRO aan de renovatie en de herinrichting van het Berlage Lyceum, een middelbare school in Amsterdam die is gevestigd in een monumentaal complex uit de jaren 20. Dit complex, dat onderdeel van is Berlage’s beroemde Plan Zuid, bestaat uit twee spiegelsymmetrische gebouwen in de stijl van de Amsterdamse School.

Een van de belangrijkste uitgangspunten van de Amsterdamse School was de verbinding tussen architectuur en kunst, iets wat ook hier naar voren komt - bijvoorbeeld in de gevelsculpturen en in de glas-in-lood ramen. Ook werden twee kunstenaars gevraagd om een wandschildering te maken: Joop Sjollema schilderde in 1929 een drietal fresco’s voor wat toen de driejarige HBS was, en Peter Alma in 1932 een vierluik voor de ernaast gelegen vijfjarige HBS. Allebei kozen ze daarbij voor thema’s die aansloten bij het type onderwijs: voor de meer praktijkgerichte driejarige opleiding werkte Sjollema aan de ‘Cyclus der Seizoenen: een ode aan de arbeid’, voor de vijfjarige handelsschool koos Alma voor ‘De Handel en haar Transportmiddelen: een ode aan het transport’.

Allebei deze wandschilderingen zijn én blijven natuurlijk te zien op hun oorspronkelijke locaties - de hallen op de eerste verdieping. Maar een vernieuwde school – met ander onderwijs en andere uitgangspunten dan in 1924 – vraagt ook om een nieuwe kunstopdracht, een opdracht voor een kunstwerk van nú. Het site-specific werk van Den Otter is dat ten voeten uit.

Olphaert den Otter staat als kunstenaar bekend om zijn techniek, maar vooral ook om zijn engagement – zowel als het gaat over sociale thema’s als over het klimaat. Zo werkt hij al sinds 2009 aan een serie over de impact die de mens heeft op de wereld, met de vier elementen als uitgangspunt. Tegelijkertijd focust hij in zijn schilderijen ook vaak op natuurverschijnselen waar we (nog) geen invloed op (lijken te) hebben – wolkenluchten, de dag, de nacht en de overgangen daartussen.

Met zijn werk voor het Berlage Lyceum, ‘Een onvergetelijke dag’, reageert hij op de bestaande twee fresco’s, maar reflecteert hij ook op het heden. Over de vier wanden van de entreehal komt een fries met wolkenluchten dat de loop van de dag volgt, met daarin een aantal tondo’s. In deze tondo’s kijkt Den Otter naar de natuurlijke wereld, van het kleinste tot het grootste niveau, van insectenleven tot oceaanstromen. Tegelijkertijd werpt hij ook een blik op de keerzijde van onze activiteiten – met brandende zeppelins, hoogovens, Amsterdam in vogelvlucht  – en neemt daarmee ons leven onder de loep.

Twee van de tondo’s gaan juist over de toekomst, over de dromen van de leerlingen en die van de kunstenaar zelf. Zo is een gelaagd werk ontstaan dat de leerlingen aan het denken zet, zonder direct een oordeel te vellen. Tegelijkertijd kan het werk ook een rol spelen in de onderwijs, bijvoorbeeld bij lessen kunst, aardrijkskunde of biologie.