Officiële opening Berlage Lyceum
Hoe restaureer je een monumentaal schoolgebouw dat een belangrijk onderdeel is van Berlages Plan Zuid, op zo’n manier dat het de ruimte biedt aan vernieuwend onderwijs? Atelier PRO deed het met het Berlage Lyceum, waarbij de Amsterdamse School-architectuur juist het uitgangspunt vormde voor een eigentijdse leeromgeving.
Een Rijksmonument als onderdeel van Plan Zuid
Het Berlage Lyceum is gevestigd in een Rijksmonument uit 1924, dat bestaat uit twee spiegelsymmetrische gebouwen in de stijl van de Amsterdamse School, die samen een toegangspoort vormen naar de P.L. Takbuurt. De gebouwen, ontworpen door gemeente-architect A.J. Westerman, doen al van het begin af aan dienst voor onderwijs – oorspronkelijk als twee losse scholen voor HBS. In 1967 zijn de scholen gefuseerd tot het Berlage Lyceum. Het huidige ‘Berlage’ is een Unesco-school met tweetalig, toekomstgericht onderwijs voor MAVO, HAVO en VWO; het was de nadrukkelijke wens dat het gerenoveerde schoolgebouw ruimte zou bieden aan deze ambities.
‘Toen we hier aan kwamen troffen we een verwaarloosde oude dame aan, maar daarachter lag een sleeping beauty verborgen,’ Dorte Kristensen, architect-directeur atelier PRO.
Vernieuwing met respect voor het monumentale complex
Het interieur van beide gebouwen was dringend aan vernieuwing toe; zo waren veel ruimtes dichtgezet, oorspronkelijke details en kleuren niet langer zichtbaar, en was de staat van onderhoud sleets. Ook waren er geen geschikte plekken om de nieuwe onderwijsvisie vorm te geven. Atelier PRO heeft het complex in al haar oude glorie herstelt, met respect voor het monument. Voor de renovatie baseerde het Haagse bureau zich op bouw- en kleurhistorische onderzoeken, nieuwe ingrepen bleven - in nauw overleg met Monumentenzorg - altijd in de geest van het oorspronkelijk ontwerp.
Als onderdeel van de renovatie zijn onder andere de oude garderobenissen weer opengemaakt en getransformeerd tot studieplekken, de oorspronkelijke kleurstelling teruggehaald en de ooit overgeschilderde fijngrind-lambriseringen in de centrale hallen en trappenhuizen teruggebracht. Ook zijn er nieuwe brandwerende deuren geïnstalleerd - uitgevoerd als kopie van de originele, mét de oorspronkelijke verfijnde detaillering. Daarbij is er niet alleen gelet op ‘originaliteit’, maar ook op duurzaamheid: zelfs de oude vloerisolatie van zeegras is hergebruikt.
Tegelijkertijd zijn, door wanden te verplaatsen, de lokalen vergroot, zitten er op de plek waar eerst wandkasten zaten zichtvensters naar de lokalen, en is met een doorbraak tussen de begane grond en de kelder een dubbelhoge ruimte voor muziekonderwijs gecreëerd - waarmee de school nu een eigen auditorium heeft. De voormalige gymzalen zijn omgevormd tot practicumruimtes voor kunst en wetenschap. Met verantwoorde ingrepen zijn er zo moderne leslokalen en bijzondere ruimtes gecreëerd, binnen een karakteristiek Rijksmonument op een belangrijke plek binnen Plan Zuid.
Het gebouw als gesamtkumstwerk
Eén van de belangrijkste uitgangspunten van de Amsterdamse School was de verbinding tussen architectuur en kunst, iets wat bij het Berlage Lyceum onder meer naar voren komt in de glas-in-lood ramen en de gevelsculpturen van Hildo Krop. Ook werden in de jaren twintig twee kunstenaars gevraagd om een wandschildering te maken: Joop Sjollema schilderde met ‘De Cyclus der Seizoenen’ een ode aan de arbeid, terwijl Peter Alma koos voor ‘De Handel en haar Transportmiddelen’.
Maar een vernieuwde school vraagt ook om een nieuwe kunstopdracht, een opdracht voor een kunstwerk van nú. Speciaal voor het Berlage Lyceum maakte kunstenaar Olphaert den Otter daarom de wandschildering ‘Een Onvergetelijke Dag’ in de hal van gebouw B. Met het werk reageert hij op de bestaande fresco’s in het gebouw, maar reflecteert hij ook op het heden. Over de vier wanden van de entreehal hangt een fries met wolkenluchten, dat de loop van de dag volgt, met daarin een aantal tondo’s. In deze tondo’s kijkt Den Otter naar de natuurlijke wereld, van het kleinste tot het grootste niveau, van insectenleven tot oceaanstromen; tegelijkertijd werpt hij ook een blik op de keerzijde van onze activiteiten – met brandende zeppelins en hoogovens – en neemt daarmee ons leven onder de loep. Twee van de tondo’s gaan over de toekomst, over de dromen van de leerlingen. Zo is een gelaagd werk ontstaan dat mensen aan het denken zet. zonder direct een oordeel te vellen, en dat tegelijkertijd een rol speelt in het onderwijs.
Het Berlage Lyceum bestaat uit twee delen, ‘gebouw A’ en ‘gebouw B’; de renovatie wordt in twee fases uitgevoerd, als eerste wordt op 26 februari 2025 gebouw B officieel geopend.
